Każdy z nas podlega działaniom zegara biologicznego, który w nieunikniony i nieustanny sposób steruje po części naszym życiem. Zegar biologiczny każe naszemu organizmowi rosnąć, dorastać, czy też starzeć się i umierać. Fotoperiodyzm jest bezpośrednio związany z zegarem biologicznym, lecz zakres jego działania zawężony jest do okresu jednego roku. Pojęcie to jest związane, jak na pewno zdążyliście się już zorientować, ze światłem (foto - z greckiego oznacza światło). Fotoperiodyzm, czyli po prostu reakcja organizmu na zmieniającą się ilość światła w ciągu roku.

Śnieżyczka przebiśnieg
Śnieżyczka przebiśnieg
W rozległych lasach Barlinecko - Gorzowskiego Parku Krajobrazowego ze względu na mnogość gatunków roślin, zjawisko to jest bardzo dobrze widoczne, bo właśnie u roślin najłatwiej jest zaobserwować zmiany związane z tym procesem. Jak już wcześniej napisałem fotoperiodyzm związany jest z reakcjami organizmu, ale na co zwracać uwagę i czego szukać? Najprostszym przykładem, i jednocześnie najlepiej poznanym przez biologów, jest samo kwitnienie. Nie da się nie zauważyć, że różne rośliny kwitną w różnym okresie.

Migrujące gęsi w Przyborowie
Migrujące gęsi w Przyborowie
Wyjaśnienie tej zagadki jest bardzo proste - rośliny dzielą się na takie, dla których nie ma znaczenia długość dnia i nocy, do nich należy pomidor czy też gryka. Natomiast dla większości roślin ilość światła w ciągu dnia ma olbrzymie znaczenie. Wyróżniamy rośliny dnia długiego - czyli takie, które kwitną gdy długość dnia przekroczy pewną wartość - dla różnych gatunków są to różne wartości. Roślinami dnia długiego są znane nam wszystkim z naszych ogródków rzodkiewka czy też hortensja. Kolejną grupą są rośliny dnia krótkiego czyli takie, które aby mogły zakwitnąć potrzebują określonej długości nieprzerwanej nocy. Przykładami takich roślin są proso oraz kukurydza. Właśnie od roślin dnia krótkiego rozpoczęły się obserwacje tego procesu, gdy dwoje amerykanów w 1920 r. po wyhodowaniu nowej odmiany tytoniu zauważyło, że mimo upłynięcia całego sezonu wegetacyjnego ich roślina nie zakwitła. Naukowcy przenieśli roślinę do szklarni, a ta w okresie Bożego Narodzenia zaskoczyła ich kwitnieniem.

Fotoperiodyzm wpływa również na życie zwierząt. Najlepszym przykładem są ptaki. Doskonałym miejscem do obserwowania i poznawania zachowań tych zwierząt jest leżący niedaleko Park Krajobrazowy „Ujście Warty”, gdzie możemy się doliczyć w ciągu roku około dwustu gatunków. Ptaki, dzięki zmianom długości dnia i zmianom w środowisku, są w stanie odmierzać czas. Zegar ten sprawia, iż zwierzęta wiedzą kiedy muszą migrować, przystąpić do godów czy też zakładać gniazda.

Okres budowy gniazda
Okres budowy gniazda
Wielu z nas, zastanawia się jakie znaczenie dla ludzi ma fotoperiodyzm roślin czy też zwierząt. Dzięki wiedzy jaką posiadamy możemy wpływać na kwitnienie i inne reakcje roślin. Często nasuwa się pytanie jak to możliwe, że na dzień wszystkich świętych wszystkie chryzantemy są ślicznie rozkwitnięte, a przecież każdy rok jest inny. Wytłumaczeniem jest właśnie fotoperiodyzm i umiejętne sterowanie kwitnieniem. Sposobów na osiągnięcie kwitnienia w żądanym terminie wśród chryzantem jest kilka – najkrótsze z nich to ok. 10-cio tygodniowe cykle upraw. Stosując te krótkie cykle uprawy chryzantem, już od małych sadzonek zaczynamy skracać drastycznie dzień, i są to proporcje - 10 godzin dnia do 14 godzin nieprzerwanej nocy. Skracanie dnia otrzymujemy poprzez zaciemnianie uprawy.

Obserwując przyrodę, ptaki, rośliny, dowiadujemy się wielu ciekawych rzeczy poznajemy ich zachowania i reakcje. Jeszcze zostało bardzo wiele do odkrycia i może to właśnie Wy będziecie tymi odkrywcami!


Do zobaczenia na łonie natury!

Jakub Stawiarski
Specjalista w Barlinecko-Gorzowskim Parku Krajobrazowym
i Parku Krajobrazowym „Ujście Warty”