W Polsce stwierdzonych zostało 25 gatunków nietoperzy z dwóch rodzin - podkowcowate oraz mroczkowate. Wszystkie z nich objęte są ścisłą ochroną gatunkową. Generalnie, nietoperze nie są lubianymi zwierzętami, a szkoda, ponieważ to nasi sprzymierzeńcy, o których mało wiemy. By nieco zgłębić o nich wiedzę, zapraszam do przeczytania poniższego artykułu.

Parki krajobrazowe w województwie lubuskim, są miejscem występowania rzadkich przedstawicieli tego rzędu, a korytarze ekologiczne występujące na ich terenach - autostradami dla tych skrzydlatych stworzeń, służącymi nie tylko wędrówkom sezonowym, ale również znalezieniu partnera.

Cechą wyróżniającą nietoperze od innych ssaków jest fakt, że jako jedyne potrafią podjąć aktywny lot. Zwierzęta te prowadzą nocny tryb życia, jednak mają słaby wzrok, a do orientacji w przestrzeni wykorzystują echolokację. Stąd charakterystyczne dla tej grupy zwierząt wydatne uszy. Na drodze ewolucji skrzydła powstały z wydłużonych palców kończyny górnej, przedramienia, ramienia, a także błony lotnej. Tylne kończyny umożliwiają nietoperzom przybieranie charakterystycznej pozycji zwisania głową w dół. Dzieje się tak dzięki połączeniom blokowym między kośćmi, więzadłami i pazurami. Te niewielkie zwierzęta, ważą ok. 5-10 g, a w skład ich diety wchodzą głównie owady, a także pajęczaki. 

Zima w życiu nietoperzy jest krytycznym czasem, ponieważ są to zwierzęta termofilne, a podczas chłodnego okresu brakuje im dostatecznej ilości pożywienia. Podczas hibernacji obniżają temperaturę ciała do temperatury otoczenia, spowalniając metabolizm organizmu. Czynności te pomagają przetrwać im zimę, a dzięki nagromadzonemu od wczesnej jesieni tłuszczowi posiadają zapas energetyczny. Nietoperze w czasie zimowania co jakiś czas przebudzają się, aby załatwić potrzeby fizjologiczne lub napić się wody. Ich zimowymi schronieniami są dziuplaste drzewa, szczeliny w budynkach, piwnice, budynki militarne, strychy, studnie, czyli w miejscach gdzie panują stałe warunki klimatyczne (pożądana jest  stała temperatura oraz wysoka wilgotność powietrza).

Największym zagrożeniem dla nietoperzy jest utrata ich schronień – naturalnych jak i tych zbudowanych przez człowieka. Zwierzęta te upodobały sobie za schronienia drzewa, które są nierzadko wycinane. Z kolei bunkry są odwiedzane i dewastowane przez turystów. Natomiast schronienia w piwnicach i na strychach, są niebezpieczne dla tych stworzeń, ponieważ często są po prostu niechcianymi lokatorami. Utrata naturalnych schronień to problem nie tylko zimowania, ale także rozrodu. Samice wczesną wiosną wydają na świat potomstwo (zazwyczaj jedno młode), tworząc tzw. kolonie rozrodcze. Skupiska samic mogą liczyć od kilku do kilkuset osobników (w zależności od gatunku). Dlatego ochrona i tworzenie nowych miejsc rozrodczych dla nietoperzy jest niezwykle ważna. Gatunki występujące w Polsce to owadożercy, więc melioracja i osuszanie terenów podmokłych pozbawia je miejsc żerowania. Ochrona takich siedlisk jest zatem istotna. Toteż nierzadko obszary chronione, w tym Parki Krajobrazowe są dla nich wspaniałą bazą pokarmową oraz noclegową.

Wielu z ludzi nie rozumie, dlaczego nietoperze są pożyteczne. Te stworzenia wbrew swojej złej opinii niezbyt urodziwego i „wplątującego się we włosy” zwierzęcia, są naszymi nocnymi sprzymierzeńcami. Kiedy po upalnym letnim dniu nastaje chłodny wieczór, do życia budzą się owady, które w lato potrafią nam solidnie dopiec. Nietoperze natomiast zmieniają wartę jerzyków (oraz innych dziennych owadożernych ptaków) i całą noc wyłapują szczególnie dręczące nas komary i inne owady. Nietoperz w ciągu jednej nocy jest w stanie upolować nawet 3 tysiące komarów. Ponadto oprócz pomagania ludziom w walce z owadami, stanowią ważne ogniwo w łańcuchu pokarmowym. Zwierzęta te stanowią dietę dla nocnych ptasich drapieżników – sów. 

Jak zatem można im pomóc? Nietoperzom można pomóc, dając im schronienia podczas zimy, ale także tworząc im dogodne miejsce do rozrodu. Budkę dla nietoperzy można wykonać samemu lub zamówić na stronie internetowej. Wybierając budkę musimy zwrócić uwagę dla jakich gatunków została stworzona. Ważna jest również znajomość gatunków bytujących w naszej okolicy. Dlatego warto skonsultować ich wybór ze specjalistą. Skrzynek dla nietoperzy, w przeciwieństwie do budek dla ptaków, nie trzeba czyścić. Jednak raz na dwa lata należy sprawdzić czy w budce nie zamieszkali inni nieproszeni goście np. szerszenie.  Istnieje kilka typów budek dla nietoperzy, które możemy wykorzystać. Typ angielski, Issel oraz Stratmann, są to budki, które możemy wieszać na drzewach oraz zewnętrznych ścianach budynków, na wysokości 4-6 metrów, w skupiskach po 4-6 sztuk obok siebie lub niedalekiej odległości. Skrzynkę należy powiesić w kierunku południowo-wschodnim lub południowo-zachodnim, a wlot do niej powinien być swobodny. Budka nie powinna być narażona na ciągłe działanie promieni słonecznych. Jeśli chcemy powiesić skrzynkę specjalnie przystosowaną do wieszania na budynku, należy wybrać budkę natynkową lub podtynkową. Jak sama nazwa wskazuje podtynkową umieszczamy pod elewacją budynku na zewnątrz. Jest to bardzo korzystne, ponieważ warunki panujące w skrzynce są stałe i niezależne od warunków panujących na zewnątrz. Schron natynkowy może zostać umieszczony na zewnątrz lub wewnątrz budynku (na strychu, w piwnicy). Budki należy wieszać w skupiskach 2-4 sztuki na wysokości 4-6 metrów. Zaleca się aby skrzynki były wieszane w linii poziomej.

Jeśli w Naszym domu lub jego okolicy pojawiły się hibernujące nietoperze, nie budźmy ich. Użytkując strych, piwnicę lub inne miejsce starajmy zachowywać się cicho, nie dotykając nietoperzy. Zwierzęta te 90% zapasu tłuszczowego wykorzystują na wybudzenie się z hibernacji, czyli podniesienie temperatury ciała do fizjologicznej. Jeśli nastąpi to przed wiosną, jest skazany na śmierć głodową. Jeżeli nietoperz wleci do twojego mieszkania, nie bierz go do ręki. Nakryj go kartonikiem a pod spód włóż tekturę lub gazetę i wynieś go w bezpieczne miejsce. Nietoperze są potencjalnymi nosicielami wścieklizny, dlatego należy zachować ostrożność przy bezpośrednim kontakcie z tym zwierzęciem. Dlatego przy zachowaniu ostrożności nic nam nie grozi.

 

Gajda Krzysztof 
Główny specjalista
w Krzesińskim Parku Krajobrazowym
i Parku Krajobrazowym „Łuk Mużakowa”