Od tysięcy lat człowiek zmienia naturalne otoczenie dla swoich potrzeb. W okresie rewolucji neolitycznej, która w naszym kręgu kulturowym miała miejsce 10000-4000 lat p.n.e., nastąpił proces przejścia części ludzkości z wędrownej gospodarki łowiecko-zbierackiej na osiadłą, rolniczo-hodowlaną. Wiązał się on z koniecznością wyrębu lasów oraz zastąpieniem skomplikowanych ekosystemów monokulturami. Wpływ antropopresji na lasy nasilał się wraz ze wzrostem liczby ludności, rewolucją przemysłową, działaniami wojennymi. Przodkowie pozostawili nam, Europejczykom, tylko niewielkie fragmenty lasów zbliżonych do pierwotnych, chronione są one w parkach narodowych i rezerwatach przyrody. W parkach krajobrazowych dominują lasy gospodarcze, jednak jest też sporo fragmentów lasów o naturalnym charakterze.

Dla części osób, przyzwyczajonych do schludności lasów miejskich czy gospodarczych, las pozostawiony bez ingerencji człowieka może wydawać się nieuporządkowany, chaotyczny, nieokiełznany. Naturalny las ma jednak w sobie niezaprzeczalne piękno i przyciąga ludzi ceniących kontakt z przyrodą, szukających w niej wytchnienia i poczucia jedności z otoczeniem, a także powrotu do korzeni. Wiedza ekologiczna ma duży wpływ na odbiór estetyczny lasu. Mając świadomość znaczenia powalonych kłód dla całej gamy organizmów saproksylicznych, nie będziemy już postrzegali martwego drewna w kategorii „bałaganu”. Znajomość gatunków również czyni pobyt w lesie atrakcyjniejszym. Miłośnik przyrody będzie zachwycony spotkaniem z jelonkiem rogaczem, doceni piękno porostów i torfowców, podczas gdy ktoś nieuważny przejdzie obok nich obojętnie. „Ziemia jest nieskończoną księgą, czekającą na skupionego czytelnika. Rozdział po rozdziale możesz czytać i nie doczytasz się całości, bo ci czasu nie starczy. Każdy odczytuje w niej co innego, bo tyleż twarzy ma ta ziemia, ilu jest odczytujących”.1 Cytat Władysława Krygowskiego jest trafnym komentarzem subiektywnego odbioru piękna przyrody.

Gospodarka prowadzona w lasach, jakkolwiek konieczna z ekonomicznego punktu  widzenia, spowodowała zagrożenie dla walorów estetycznych krajobrazu. Las gospodarczy wzbudza mniej emocji niż przedwieczna puszcza. Jednowiekowe drzewa, przeważnie sadzone w monokulturach, o prostych jak strzała pniach, mają monotonny charakter. W ostatnim czasie wprowadza się coraz więcej ekologicznych rozwiązań do gospodarki leśnej, zmierzających do przywrócenia w pewnym stopniu naturalnego charakteru lasu, jednak jest to proces długotrwały i wymagający większych nakładów pracy i środków niż tradycyjne zarządzanie lasem.

Antropopresja w pewnych przypadkach może mieć pozytywny wpływ na walory estetyczne lasu. Przykładem mogą być śródleśne polany i wrzosowiska. Przeważnie do ich powstania przyczynił się człowiek, dla zachowania tych siedlisk również konieczna jest ingerencja w formie koszenia lub wypasania. Niewątpliwie zwiększają one atrakcyjność krajobrazową lasu, ponadto przyczyniają się do wzrostu bioróżnorodności. Podobnie, urokliwym siedliskiem antropogenicznym są świetliste dąbrowy. Jest to najbogatszy florystycznie typ lasu wśród zespołów leśnych Polski. Ukształtował się i trwał przez wiele stuleci pod wpływem wypasu bydła w lasach. W drugiej połowie XX wieku zaprzestano wypasania, co spowodowało, że część świetlistych lasów dębowych w Polsce uległa spontanicznym zmianom, prowadzącym do powstania w ich miejsce cienistych lasów liściastych. Zanik tego siedliska powodowany jest również stosowaniem w gospodarce leśnej zrębów zupełnych i wprowadzaniem sosny.

Bardzo istotny wpływ na estetykę lasów ma działalność człowieka polegająca na wprowadzaniu obcych gatunków. Bordowe liście dębu czerwonego czy girlandy kwiatostanów złotokapu zwyczajnego wprowadzają kolorystyczne akcenty, urozmaicające kompozycję krajobrazu leśnego. Urok gości z różnych stron świata możemy podziwiać w nasadzeniach ogrodowych, w naturalnych środowiskach lepiej docenić piękno rodzimej przyrody. Pomoże to zachować charakterystyczne, regionalne walory krajobrazów.

Ocena wpływu działalności człowieka na walory estetyczne lasu nie jest jednoznaczna, jednak najpiękniejsze, wzbudzające największy zachwyt dzieła, tworzy sama natura.

 

Główny Specjalista PPK
Danuta Wyrzykowska