Kolonia nocków dużych fot. Krzysztof Gajda
Kolonia nocków dużych fot. Krzysztof Gajda
Nietoperze, bo o nich mowa wywołują skrajne uczucia u ludzi, jednych przerażają (wiele filmów przedstawia je jako krwiożercze istoty), innych fascynują i ciekawią. Niezależnie od tego, jak o nich myślimy spełniają ważną rolę w ekosystemie. Na świecie występuje ponad 1100 gatunków nietoperzy (nie występują tylko na Antarktydzie). W Polsce żyje 26 gatunków nietoperzy (wszystkie objęte są ścisłą ochroną gatunkową), zamieszkujących głównie lasy (jaskinie, dziuple) oraz piwnice i strychy naszych domów. Na terenie Pszczewskiego Parku Krajobrazowego stwierdzono występowanie 12 gatunków tych ssaków.

Nocki rude fot. Krzysztof Gajda
Nocki rude fot. Krzysztof Gajda
Dlaczego są tak wyjątkowe? Jako jedyne ssaki posiadają umiejętność aktywnego lotu. Skrzydła nietoperzy powstały w wyniku zmian, w budowie ich przednich kończyn. Bardzo wydłużone kości palców spina elastyczna błona, która ciągnie się po bokach ciała aż do tylnych kończyn, kciuki są wolne i służą do chwytania. W Polsce nietoperze polują głównie nocą na drobne owady, przyczyniając się do spadku liczebności szkodliwych owadów np. komarów. Jak złapać komara nocą? I tu pojawia się kolejna unikatowa cecha – echolokacja, która w skrócie polega na wysyłaniu serii sygnałów dźwiękowych o wysokiej częstotliwości oraz ich analizie po powrocie. Dzięki temu powstaje „obraz otoczenia”, równie wyraźny jak ten, który postrzegamy za pomocą wzroku. Nietoperze oczywiście mają oczy, ale najlepiej rozwiniętym zmysłem jest u nich słuch.

Nocek duży i nocek rudy postanowiły wspólnie spędzić zimę fot
Nocek duży i nocek rudy postanowiły wspólnie spędzić zimę fot
Ciekawostką jest również sposób, w jaki te małe stworzenia odpoczywają, śpią i hibernują. Dzięki specjalnej budowie tylnych kończyn (połączenie między kośćmi, pazurami i więzadłami) najbardziej ekonomicznym i wymagającym najmniejszego nakładu energii jest zwisanie głową w dół. Jako, że głównym pokarmem dla nietoperzy są owady na czas zimy, zapadają w hibernację. Długość hibernacji uzależniona jest od tego jak długo jest zimno. Przed zapadnięciem w sen, nietoperze muszą „przytyć”, intensywnie żerują, gdyż długi post powoduje spadek masy ciała nawet o 30-40%. W trakcie zimowego snu znacząco spada temperatura ciała, zwalnia tętno i oddech, wszystko to powoduje całkowitą bezbronność nietoperzy. Wybudzony ze snu może niepotrzebnie tracić energię, co zmniejszy jego szansę na doczekanie wiosny. Dlatego tak ważne jest znalezienie bezpiecznych zakątków na przezimowanie. Do ulubionych miejsc należą: jaskinie, forty, dziuple, strychy, studnie, piwnice (do największych miejsc zimowania w kraju należy Międzyrzecki Rejon Umocniony, gdzie w podziemnych fortyfikacjach może przebywać nawet 30 tysięcy osobników).  Udowodniono, że nietoperze wracają na to samo zimowisko, a często nawet dokładnie w to samo miejsce, do którego potrafią przelecieć wiele kilometrów (np. nocek rudy aż 260 km). Z nastaniem cieplejszych dni nietoperze opuszczają zimowiska, późną wiosną samice rodzą po jednym młodym i tworzą tzw. kolonie rozrodcze. Ważną informacją, która rozwiewa krzywdzące dla nietoperzy opinie jest to, że nie budują one gniazd. Do rozrodu wykorzystywane są naturalne już istniejące schronienia (dziuple, jaskinie, strychy) nie przegryzają np. styropianu o co czasami są posądzane.

Co zrobić gdy nietoperz wleci do naszego mieszkania? Najlepiej zgasić światło, otworzyć okna, drzwi i wyjść, zwierzę samo wyleci. Mitem jest, że nietoperze zaplątują się we włosy. Stosowana przez nie echolokacja pozwalająca złapać nocą małego owada, sprawia że nietoperz z łatwością  nas „zobaczy” i ominie.

Razem cieplej kolonia mopków fot. Krzysztof Gajda
Razem cieplej kolonia mopków fot. Krzysztof Gajda
Nietoperze pomimo swoich małych rozmiarów są dosyć długowieczne, dożywają nawet do ok. 25 - 30 lat. W Polsce wszystkie nietoperze są owadożerne, ale na świecie są również takie, które odżywiają się owocami, nektarem (zapylają ponad 500 gatunków roślin w tym np. bananowce), drapieżne (polują np. na ryby). Tylko trzy gatunki odżywiają się krwią (krew jest przez nie zlizywana, a nie wysysana).

Zmiany w środowisku naturalnym spowodowane działalnością człowieka m.in. wycinka starych dziuplastych drzew, chemizacja rolnictwa, pozbawiły nietoperze naturalnych schronień oraz zmniejszyły bazę pokarmową. Czynniki te powodują zmniejszenie liczebności populacji.  Każdy z nas może pomóc tym tajemniczym zwierzętom. Wystarczy udostępnić wejścia na strychy oraz nie niepokoić ich w miejscach zimowania. Możemy również wywieszać specjalnie skrzynki dla nietoperzy. Skrzynki takie będą pełniły funkcje schronienia, ale także miejsc rozrodu i odpoczynku w trakcie przelotów.       

 

Barbara Semkło

Główny Specjalista w Pszczewskim Parku Krajobrazowym