nurogęś samica fot.K.Gajda

Najpiękniejszą ozdobą krajobrazu Województwa Lubuskiego są ptaki. Często nie dostrzegamy ich piękna różnorodności barw i niebywałej gracji ruchów. Nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak ważną rolę odgrywają one w środowisku naturalnym i w naszym życiu. Świat bez tych wyjątkowo kolorowych i rozśpiewanych stworzeń byłby bardzo ubogi i smutny.

 

Nad jeziorami bądź ciekami wodnymi Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego można spotkać kaczki z gatunku nurogęś (Mergus mergaser) i gągoł (Bucephala clangula). Nazwa nurogęś złożona jest z elementu związanego z nurkowaniem i drugiego mówiącego, że mamy do czynienia z gęsią, pomimo iż powszechnie wiadomo, że to kaczka o nietypowym cienkim dziobie, wzdłuż którego ciągnie się rząd ząbków przypominających piłę. Nurogęś to jedna z największych kaczek. Ma wydłużoną sylwetkę ciała. Głowa samca jest ciemnozielona. Grzbiet jest 

nurogęś samiec fot.K.Gajda

czarny, ogon ciemny a reszta jest biała. Dziób jest długi, czerwony, haczykowato zakończony. Samica ma głowę w kolorze jasnego brązu. Z tyłu głowy samicy i na karku znajduje się charakterystyczny czub. Na skrzydłach u samca i samicy występują białe pola.

 

 

Gągoł to kaczka o dość dużej głowie i krótkiej szyi. Dziób jest mały i krótki. Głowa samca jest czarna z zielonym, metalicznym połyskiem. Blisko dzioba znajduje się biała plama w kształcie elipsy. Szyja, pierś i boki są białe, wierzch wraz z ogonem jest czarny. Samica ma brązową głowę, brunatno-szare upierzenie reszty ciała i jaśniejszą szyję. Na skrzydłach u samca i samicy znajdują się białe obszary.

gągoł samiec fot.K.Gajda W Polsce nurogęś i gągoł są bardzo nielicznymi gatunkami lęgowymi, gniazdującymi nad czystymi jeziorami, głównie na terenach nizinnych. Warunkiem jest obecność starego drzewostanu wokół jezior, z licznymi dziuplami oraz występowanie bogatej fauny w danym jeziorze. W Polsce występują najliczniej w pasie od Borów Dolnośląskich, przez Ziemię Lubuską, północno – zachodnią Wielkopolskę i Pomorze oraz na Mazurach. W pozostałych regionach są nieliczne. Częściej oba gatunki możemy spotkać w trakcie wędrówek. Zdarza się że te kaczki licznie zimują, zwłaszcza na wybrzeżu i w ujściach dużych rzek. Zarówno nurogęś i gągoł to ptaki wędrowne. Podczas okresu lęgowego początkowo żyją w parach, ale w późniejszym jego czasie, wychowem młodych zajmują się głównie samice.

Gągoł i nurogęś żywią się wyłącznie pokarmem zwierzęcym. Pierwszy z nich zjada drobne ryby, płazy, mięczaki, małże, skorupiaki, owady wodne takie jak larwy chruścików. W żerowaniu pomaga im wyspecjalizowany dziób. Potrafią nurkować na głębokość do 4 m zbierając drobne bezkręgowce.
W diecie nurogęsi przeważa ryba. Ząbki znajdujące się na krawędzi dzioba ułatwiają chwytać śliskie i zwinne ryby. Uzupełniając swoją dietę, nurogęś żywi się również mięczakami, skorupiakami i owadami.

Gągoł gniazduje w głębokich dziuplach drzew. Wybiera dziuple wykuwane przez dzięcioła czarnego, na wysokości ok 7 m. Nurogęś gniazduje w dziuplach, wypróchniałych niszach pni drzew, norach ziemnych powstałych pod wykrotami, w brzegach rzek i zbiorników. Pomimo, iż oba gatunki wybierają gniazdowanie w jak najbliższym otoczeniu wody, miejsca gniazdowania mogą znajdować się w odległości od kilkuset metrów do kilku kilometrów od najbliższego zbiornika lub cieku. Samica gągoła może znieść w dziupli nawet do 14 jaj, które sama wysiaduje przez około 30 dni. Lęg odbywa się raz w roku w okresie od kwietnia do maja. Okres lęgowy nurogęsi uzależniony jest od pogody i następuje tuż po ustąpieniu lodu z wód jezior i kończy się najpóźniej w pierwszych dniach czerwca. Tak jak u gągoła, samica nurogęsi znosi do 14 jaj, codziennie po jednym. Pisklęta obu gatunków opuszczają gniazdo w ciągu doby od wyklucia. Przemieszczają się za samicą do zbiorników wodnych, gdzie rozpoczynają żerowanie. 

gągoł samica fot. K.Gajda

Oba gatunki objęte są w Polsce ścisłą ochroną gatunkową i wymagają prowadzenia ochrony czynnej. Gągoł i nurogęś chętnie zasiedlają skrzynki lęgowe, dlatego od 2017 roku na terenie 5 parków krajobrazowych: Łagowsko-Sulęcińskiego, Gryżyńskiego, Pszczewskiego, Krzesińskiego oraz „Łuku Mużakowa” będzie realizowana ochrona czynna, polegająca na wywieszaniu budek lęgowych nad jeziorami lub ciekami wodnymi. Celem realizowanych działań jest zwiększenie dostępności miejsc lęgowych dla tych gatunków, a co za tym idzie - poprawa liczebności oraz zdolności reprodukcyjnych populacji tego gatunku na obszarach Parków Krajobrazowych. Dodatkowo populacje, które zasiedlą budki lęgowe będą monitorowane.

 

 

Działania w zakresie zakupu budek lęgowych oraz sprzętu do monitoringu są współfinansowane ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze.

 

 

Dawid Karzólewski

Główny Specjalista w Łagowsko-Sulęcińskim
i Gryżyńskim Parku Krajobrazowym